osmanlı tarihi duraklama devri
OSMANLI DEVLETİ’NİN DURAKLAMA NEDENLERİ
I. İÇ NEDENLER
a.MerkezYönetimininBozulması 1.İmparatorluğun Karakteri 2. Padişahların Durumu 3.OSMANLI VERASET SİSTEMİDEKİ DEĞİŞMELER 4. Devlet Adamlarının Yetersizliği 5. Saray Kadınlarının Yönetimde Etkili Olmaları b) Eyalet Yönetiminin Bozulması c) Ordu ve Donanmanın bozulması(Seyfiyenin Bozulması) 1- Devşirme Sisteminin Bozulması 2.Yeniçeri İsyanlarının Artması3. Eyalet Askerlerinin Öneminin Azalması4. Osmanlı Donanmasının Bozulması 5.Askerlik Konusunda Avrupa’daki Gelişmelerin Takip Edilmemesi
d) Eğitim Sisteminin Bozulması
e) Ekonomik Durumun Bozulması:
DIŞ NEDENLER
a. İmparatorluğun Doğal Sınırlara Ulaşması:
b.Avrupalıların Osmanlı Devleti’ne Karşı Olan Durumları
c.Avrupalıların Bilim ve Teknikte ilerlemeleri
d. Avrupalıların Coğrafya Keşiflerini Gerçekleştirmeleri :
1577-1590 Iran Savaşları (III. Murat Dönemi)
Sebebi: Şah II.İsmail’in Amasya Antlaşmasını bozarak,Anadolu halkını Osmanlılara karşı kışkırtması, Şah Tahmasb’ın 1576’da ölümü üzerine İran’da taht kavgaları başlaması.
Osmanlı orduları Aşağı Kafkasya’dan bü¬yük topraklar elde ederek Hazar denizine kadar ilerlediler. İranlıların barış isteği üzerine 1590 Ferhat Paşa ya da İstanbul Antlaşması imzalandı.
Ferhat Paşa Antlaşması Osmanlı’nın büyük başarılar kazandığı (Özdemiroğlu Osman Paşa-Meşaleler Savaşı-1583) Ferhat Paşa Antlaşmasının Maddeleri Gürcistan, Şirvan, Tebriz, Karabağ ve Dağıstan Osmanlı’da kalacaktı. Ferhat Paşa Antlaşmasının Önemi Bu antlaşmayla Osmanlı devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaşmış oldu.
1603-1611 Iran Savaşları(I.Ahmet Dönemi)
Osmanlı devleti’nin batıda Avusturya ile savaşmasından yararlanan Şah Abbasın Ferhat Paşa antlaşmasıyla Osmanlı devletine bırakılan yerleri geri almak istemesi. İran, Tebriz ve Erivan’ı aldı.
SONUÇTA İran’la 1611 Nasuh Paşa Antlaşmasını imzalandı.
1617-1618 İran Savaşları (I.Ahmet+I.Mustafa+II.Osman Dönemleri)
Sebebi: İran’ın vaat ettiği ipeği göndermemesi ve Osmanlı elçisini tutuklaması
Sonucu: SERAV ANTLAŞMASI imza edildi.(1618)
MADDELERİ: 1- İranın vergisi 100 yük kumaşa indirildi.
2- Sınırlar Nasuh Paşa Antlaşmasına göre belirlendi.
1622-1639 İran Savaşları (IV.Murat Dönemi)
Bu savaşlar İranlıların hileyle Bağdat’ı işgaliyle başladı.
IV. Murat İran üzerine iki sefer düzenlemiştir.
a. Revan Seferi (1635) : IV. Murat bu sefer ile Doğu Anadolu ve Revan’ı geri aldı.
b. Bağdat Seferi (1638): Bu seferle Bağdat geri alındı.
1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile;
1. Azerbaycan ve Revan İran’a bırakıldı.
2. Bağdat Osmanlılarda kaldı.
3. İranla-Osmanlı devleti arasında Zağros dağları sınır kabul edildi. SONUÇLARI: 1. Bu antlaşma Osmanlı devleti ile İran arasında uzun süre bir barış devri açtı.
2. Bu antlaşma ile Zağros dağlan iki devlet arasında tabi sınır oldu.
ÖNEMİ: Bugünkü Türkiye-İran sınırı büyük ölçüde bu antlaşmayla çizilmiştir.
OSMANLI – VENEDİK İLİŞKİLERİ
GİRİTİN ALINMASI (1645-1669) Girit, Venediklilerin elinde idi. Bu adaya egemen olmak Ege Denizi başta olmak üzere bütün doğunun güvenliği için şarttı. Sarayda önemli bir görevi olan Kızlarağası Sümbül Ağanın Malta korsanlarınca esir edilip eşyalarının Venedik’in elinde bulunan Girit’te satılması
Girit Seferi Sultan İbrahim’in padişahlığı döneminde başladı. (1645).
Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, vezir-i azamlığa getirilince Girit sorunu çözüldü. Adanın fethi tamamlandı. Venedik’le yapılan barışla (1669) Girit üzerindeki egemenliğimiz tanındı.
Osmanlı – Lehistan İlişkileri (1620-1676):
Lehistan(Polonya) Sokollu Mehmet Paşa zamanında Osmanlı himayesine alınmıştı. 1587’de Osmanlı himayesinden çıkan Lehistan Erdel, Eflak ve Boğdan’ın iç işlerine karışınca II.Osman bu ülke üzerine sefer düzenledi.
Genç Osman zamanında (1618-1622) Lehlilerin Boğdan işlerine karışması üzerine Lehistan seferi başladı. Genç Osman’ın komuta ettiği bir Osmanlı ordusu Yaş yakınında Leh ordusunu yenerek Hotin Kalesi’ni kuşattı
Lehlilerle Hotin Antlaşması (1620).
Bu antlaşmaya göre:
1. Lehliler ve Osmanlılar birbirlerinin topraklarına tecavüz etmeyeceklerdi.
2. Lehliler eskiden de olduğu gibi Kırım Hanına yılda 40 bin duka altını vergi vereceklerdi.
V. Mehmet Zamanında Yapılan Lehistan Seferi (1672-1676)
Lehlilerin, Türk himayesinde bulunan Kazaklara saldırmaları
1672 tarihinde imzalanan Bucaş Antlaşması’na göre:
1. Lehliler, Podolya arazisini Osmanlılara bıraktılar.
2. Yılda 22 000 altın vergi vermeyi kabul ettiler.
ÖNEMİ:Bucaş Antlaşması Osmanlı Devletinin topraklarına toprak kattığı en son antlaşma olmuştur.
OSMANLI- AVUSTURYA İLİŞKİLERİ :
1593-1606 Avusturya Savaşları (III.Murat, III.Mehmet ve I.Ahmet Dönemleri) Bu savaşın nedeni: Bosna Beylerbeyi Hasan Paşa’nın Avusturya’ya yaptığı bir akın sırasında pusuya düşürülerek şehit edilmesidir.
3.Mehmet ordunun başına geçti. Osmanlı ordusu önce Eğri’yi aldı. Eğri kalesine yardıma gelen Avusturya ordusu Haçova Savaşı’nda büyük bir bozguna uğradı (1596).
NOT: Haçova meydan Savaşı Osmanlı tarihinde zaferle sonuçlanan SON büyük meydan savaşıdır.
Bundan sonra da Kanije ve Estergon fethedildi. Avusturyalılar Kanije’yi almaya çalıştılarsa da başarılı olamadılar. Kale komutanlığına bırakılan TİRYAKİ HASAN PAŞA kaleyi kuşatan Ferdinand’ı az bir kuvvetle yenilgiye uğrattı.
SONUÇ: Zitvatoruk Antlaşması İmzalandı(1606).
1. Eğri, Kanice ve Estergon Osmanlı Devleti’ne bırakıldı.
2. Avusturya’nın Osmanlı Devleti’ne verdiği 30 000 altınlık vergi kaldırılacak, buna karşılık Avusturya bir defaya mahsus iki yüz bin kara kuruş savaş tazminatı ödeyecekti.
3. Avusturya Arşidükası protokol bakımından Osmanlı Padişahına eşit sayılacaktı.
Önemi: Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki siyasi üstünlüğü sona ermiştir.
1662-1664 Avusturya Savaşları (IV.Mehmet Dönemi): Erdel Beyi Rokoçi 1658’de isyan etti. Bu isyan Köprülü Mehmet Paşa tarafından bastırıldı. Rokoçi ise Avusturya’ya sığındı. Rokoçi’nin kışkırtmaları ile Osmanlı – Avusturya Savaşı başladı.
Fazıl Ahmet Paşa komutasındaki ordu Uyvar (Neuhoesel) kalesini kuşatarak aldı.
Avusturya’nın barış istemesiyle Vasvar Antlaşması yapıldı (1664). Buna göre :
1. Erdel, Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak.
2. Osmanlı Devleti’nin gösterdiği aday, Erdel beyi olarak tanınacaktı.
3. Avusturya, ikiyüzbin kara kuruş savaş tazminatı ödeyecekti.
4. Avusturya’dan alınan Uyvar ve Novigrad Osmanlılarda kalacaktı. Zerinvar kalesi ise Avusturya’ya bırakılacaktı.
İkinci Viyana Kuşatması (1683) (IV.Mehmet Dönemi):
Macarların İmre Tökeli başkanlığında ayaklanarak Osmanlılardan yardım istemeleri.
Sadrazam Merzifonlu Karar Mustafa Paşa, Viyana’yı kuşattı.
Osmanlı ordularının başarısız olmalarında :
1. Kuşatma için gerekli topların getirilmemesi.
2. Avrupalı devletlerin Viyana’nın yardımına gelmeleri.
3. Merzifonlunun son yürüyüşü sürekli geciktirmesi.
4. Şehrin güçlü surlarla çevrilmiş olması etkili olmuştur.
ÖNEMİ:
1. Osmanlı ordusu, tarihimizdeki en büyük bozgunlarından birine uğradı.
2. Osmanlı Devleti’nin Avrupa üzerindeki yaptırım gücü sona erdi.
3. Osmanlı Devleti’ne karşı Avrupa’nın güçlü devletleri “Kutsal ittifak” kurarak saldırıya geçtiler.
4. Osmanlı Devleti, Avrupa karşısında toprak kaybetmeye başladı.
5. Batıda Türklerin yenilebileceği ve Avrupa’dan atılabileceği düşüncesi doğdu. Böylece Türklerin SAKARYA SAVAŞI’na kadar sürecek bir geri çekilme süreci başlamış oldu.
Kutsal İttifak ve Savaşlar (1683-1699):
Kutsal ittifak Devletleri: Avusturya, Venedik, Lehistan, Rusya ve Malta ---Osmanlı devleti savaşlar 16 yıl sürdü. Bu arada IV.Mehmet yeniçerilerin isyanıyla tahttan indirildi. Yerine sırasıyla II. Süleyman, II.Ahmet ve II.Mustafa padişah oldular.) Viyana bozgunu Papa’nın da gayretleriyle Os¬manlı Devleti’ne karşı Haçlı Birliği’nin kurulmasına neden oldu.Osmanlı Devleti yenildi.
İngiltere ve Felemenk elçilerinin aracılığıyla Belgrat civarındaki Karlofça kasabasında Avusturya, Venedik ve Lehistan delegeleri ile Karfofça Antlaşması yapıldı (1699).
1. Temeşvar ve Banat hariç bütün Macaristan ve Erdel Beyliği Avusturya’ya bırakıldı.
2. Podolya ve Ukrayna Lehistan’a bırakıldı.
3. Karlofça Antlaşması 25 yıl sürecek ve Avusturya’nın garantisi altında bulunacaktı.
4. Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e verildi.
Ruslarla da Karlofça Antlaşması’nı tamamlayan İstanbul Antlaşması imzalandı (1700).
1. Azak kalesi ve çevresi Rusya’ya bırakılacaktı.
2. Ruslar savaş sırasında işgal ettikleri yerleri geri vereceklerdi.
3. Rusya İstanbul’da bir elçi bulundurabilecekti.
4. Ruslar Kudüs’ü serbestçe ziyaret edebileceklerdi.
Önemi :
1. Karlofça ve İstanbul antlaşmaları ile Osmanlı Devleti ilk defa toprak kaybına uğradı.
2. Osmanlı Devleti’nin Duraklama devri sona erdi. Gerileme devri başladı.
3. Rusya, Azak çevresini elde ederek Karadeniz’e çıkma imkânına kavuştu
4. Kutsal ittifakla yapılan savaşlar sırasında sefere çıkan II. Mustafa ordusunun başında sefere çıkan son Osmanlı Padişahıdır.
5. Karlofça Antlaşması, Osmanlı topraklarını paylaşmayı hedef alan ilk devletlerarası antlaşmadır.
DURAKLAMA DEVRİNDE İÇ İSYANLAR
17. yüzyılda uzayıp giden Avusturya ve İran ile savaslar devleti uğrastırıyordu. Osmanlı Devleti'ni uğrastıran bir baska konu da iç isyanlardı.
İSYANLAR
1) İstanbul İsyanları
2) Tasra İsyanları
a) Celali İsyanları
b)- Eyalet İsyanları
İSTANBUL İSYANLARI: Bu isyanlar İstanbul'daki Kapıkulu Ocakları (özellikleri yeniçeri ve sipahiler) tarafından çıkarılan isyanlardır. Bu ayaklanmalara zaman zaman halk ve ulema sınıfı da katılmıstır.
Sebepleri:
- Devsirme sisteminin bozulması
- Devlet yönetiminin bozulması (iktidara gelmek isteyen vezirler, saray entrikaları)
- Ulufe ve cüluslerin zamanında verilmemesi veya ayarı bozuk parayla verilmesi.
NOT: Askeri isyanların baslangıcı Fatih dönemine kadar gider.Duraklama Dönemindeki isyanların en önemlileri III.Murat, II.Osman, IV.Murat ve IV.Mehmet zamanlarında çıkanlardır. III.Murat Döneminde(1574-1595); ulufelerin ayarı bozuk para ile ödenmesi üzerine yeniçeriler ayaklanarak, isteklerine kavusmuslardır. Genç Osman Döneminde(1618-1622); yeniçeriler II.Osman'ın Yeniçeri Ocağını kaldırmak istediğini anlayarak ayaklanmıslar ve Padisahı tahttan indirerek Yedikule zindanlarında boğarak öldürmüslerdir. (1622)
NOT: II.Osman bir isyan sonucu öldürülen ilk padisahtır. Bu olay Yeniçerilerin devlet içindeki gücünü artırmıstır. IV.Murat Döneminde(1623-1640); İki kez saraya yürüyen Yeniçeriler padisahıngözü önünde sadrazamı öldürdüler. IV.Mehmet Döneminde(1648-1687): Haremağaları ve saray kadınlarının devlet islerine karısmasına kızan sipahiler ayaklandı. Padisahtan 30 kadar devlet adamını istediler.İstekleri kabul edildi.Bu kisilerin cesetleri Sultan Ahmet Meydanında Çınara asıldı. Bu yüzden bu olaya VAKA-İ VAKVAKİYYE (Çınar Vakası) denir.(1656)IV. Mehmet Yeniçeriler tarafından bir baska ayaklanma sonucu tahttan indirilmistir.(1687)
TAŞRA İSYANLARI:
İstanbul dısında meydana gelen isyanlardır.
a)Celali İsyanları:
Anadolu'da meydana gelen isyan ve karısıklıklara "Celali İsyanları" denilmistir.
Celali kelimesi Yavuz döneminde Yozgat ve çevresinde ayaklanan "Bozoklu Celal" adından gelir.
Baslıca Celali İsyanları: Karayazıcı, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Abaza Mehmet Pasa,
Tavil Ahmet, Gürcü Nebi, Deli Hasan, isyanlarıdır.
CELALİ İSYANLARININ SEBEPLERİ:
- Devlet yönetiminin bozulması
- Ekonominin bozulması ve vergilerin artması
- Tasrada bulunan yöneticilerin, kadıların ve askerlerin halka olumsuz davranısları
- Özellikle beylerbeyi ve sancak beylerinin devsirme kökenli olması nedeniyle Türk halkıyla gereken duygusal bağları kuramamaları.
Celali İsyanlarının Sonuçları:
Bu isyanlar bazen taviz verilerek, bazen de siddet kullanılarak bastırılmıslardır.
Ancak isyanlar sonucu Anadolu'da dirlik ve düzen bozulmus, ekonomik hayat felce uğramıstır.
EYALET İSYANLARI:
Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel'de meydana gelen isyanlardır.
Sebepleri:
- Devlet otoritesinin zayıflamasıyla eyaletlerdeki yerel yöneticilerin devletten ayrılma istekleri,
- Yöneticilerin olumsuz tutum ve davranıslarına halkın tepki göstermesi
NOT: Bu isyanları Fransız ihtilalinden sonra baslayan "Milliyetçilik" hareketleriyle karıstırmamak gerekir. Çünkü bu dönemde MİLLİ DEVLET kurma fikri ortaya çıkmamıstır.
DURAKLAMA DEVRİ ISLAHAT KHAREKETLERİ (17.yüzyıl):
Osmanlı Devlet Adamlarının Islahat Yapmak İstemelerinin Nedenleri:
Osmanlı Devletinin savaslarda eskisi gibi etkili olamaması, devlet otoritesinin zayıflaması sonucu, sık
sık isyanların bas göstermesi, ekonomik durumun bozulması gibi nedenlerle Osmanlı devlet adamları
ıslahat yapma gereği duydular.
ISLAHAT YAPAN PADİŞAHLAR:
* II. Osman (Genç Osman) (1618-1622): Ulema sınıfının yetkisini azaltarak, padisahın zamana göre yasaları koyabilme gücünü artırmak istedi.Bunların siyasetle uğrasmalarını ve devleti zayıflatmalarını önlemek istedi. Kapıkulu Ocağını kaldırarak yerine Anadolu ve Suriye'deki Türklerden olusan "milli bir ordu"
kurmak ve yönetimi devsirmelerin etkisinden kurtarmak için baskenti tamamen Türk olan Anadoluda bir
sehre tasımayı düsündü. Ancak niyetlerini farkeden yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürüldü.
* IV.Murat (1623-1640) : 12 yasındayken tahta geçti. İktidarının ilk yıllarında yönetim saray kadınlarının ve Valide Kösem Sultan'ın elindeydi. 22 yasına geldiğinde otoritesini sağlayabildi. Su ıslahatları yaptı:
- Yeniçerileri itaat altına aldı.
- İsyanlar ve isyancılarla siddetle mücadele etti.
- İçki, tütün, meyhane ve gece sokağa çıkma yasağı uygulayarak asayisi sağladı.
- Harcamaları kısıtlayarak, maliyeyi düzeltmeye çalıstı.
- Devlet adamlarından neler yapılması gerektiğini bildiren raporlar vermelerini istedi.
NOT: Bu konuda KOÇİ BEY sunduğu raporunda devletin gerileme nedenlerini ve bunların çözüm yollarını
göstermistir
ISLAHAT YAPAN SADRAZAMLAR:
* Kuyucu Murat Pasa: I. Ahmet dönemi Sadrazamıdır. İsyanları siddet ve baskı kullanarak bastırmıstır.
* Tarhuncu Ahmet Pasa: IV.Mehmet Dönemi sadrazamıdır. Maliyeyi düzeltmeye çalıstı.(Öldürüldü)
* Köprülüler Devri : IV.Mehmet Devrinde Köprülüler soyundan Köprülü Mehmet Pasa, Fazıl Ahmet Pasa, Fazıl Mustafa Pasa ve Merzifonlu Kara Mustafa Pasa sadrazam olmuslardır. Köprülü soyundan sadrazam olan ilk kisi Köprülü Mehmet Pasa'dır. Köprülü Mehmet Pasa kendisinden önceki sadrazamların sonlarını çok iyi bildiği için padisaha bazı sartlar ileri sürerek asağıdaki koşullarla sadrazam olmayı kabul etmistir:
a) Saray devlet islerine karısmayacak
b) Devlet memurluklarına istediği kisileri atayabilecek.
c) Kendisi hakkında bir sikayet olursa, savunması alınmadan görevden alınmayacak.
NOT: Köprülü Mehmet Pasa'nın amacı istediklerini yapabileceği bir ortam hazırlamaktır.
Köprülü Mehmet Pasa ŞARTLI sadrazam olan İLK kisidir.
NOT: Köprülüler ordu ve maliyeyi düzeltmeye çalısmıslardır.
DURAKLAMA DEVRİ (17.YÜZYIL) ISLAHATLARININ GENEL KARAKTERİ VE SONUÇLARI
1)Bu yüzyılda isyanlar siddet ve baskı ile önlenmeye çalısıldı.
2)Devlet yapısında KÖKLÜ değisimler yapılamadı. Yapılmak istenenler de çıkar çevreleri tarafından
engellendi.
3)Geçici olarak iyi sonuçlar verse bile KALICI sonuçlar doğurmadı.
4)Ayrıca Avrupa Devletleri Osmanlı Devleti'nin toparlanmasına izin vermediler.