II. DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRKIYE’NIN İZLEDIĞI DIŞ POLITIKA

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRKIYE’NIN İZLEDIĞI DIŞ POLITIKA

İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanı olduğu II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye savaşın dışında kalma, toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını koruma politikasını uyguladı

Türkiye II. Dünya Savaşı’nda tarafsız kalmadı, yalnızca savaş dışı kaldı. Türk dış politikası dönemin
başından sonuna kadar savaşın gidişatına göre değişiklikler gösterdi

 

Savaş yıllarında Mihver Devletler’in  üstün olduğu  1939-1942 döneminde Türkiye, savaş dışı konumuyla bir kalkan rolü oynadı ve savaşın Orta Doğu’ya yayılmasını engelledi.

Müttefik Devletler’in savaş üstünlüğünü ellerine geçirdikleri 1943-1945 yıllarında Türkiye’nin savaş dışı durumu bu kez de Müttefik Devletler’in işine gelmedi. Dolayısıyla bu dönemde ABD, İngiltere ve Sovyetler Birliği Türkiye üzerinde baskı kurdular.

 

 

 

Ankara’da Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında 19 Ekim 1939’da Üçlü İttifak (Ankara Paktı) 1Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre

 Bir Avrupa devletinin saldırısı ile başlayacak olan ve İngiltere, Fransa ya da Türkiye’nin katılacağı bir savaş Akdeniz’e yayıldığı takdirde taraflar karşılıklı olarak birbirine yardım etmekle yükümlü olacaklar.

2. İngiltere ve Fransa, Türkiye’ye çeşitli maddi ve ayni yardımlarda bulunma

yükümlülüğünde olacak. Türkiye’nin yükümlülükleri ancak müttefiklerinin özel anlaşmada yer verilen sorumluluklarının yerine getirilmesinden sonra başlayacak.

 

SSCB ve İngiltere, Türkiye’den 1936 Montreux (Montrö) Sözleşmesi’ni tam olarak uygulayarak İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının savaş gemilerine kapalı tutulmasını istiyorlardı. Türkiye; İngiltere,Almanya ve SSCB arasında bir denge siyaseti güttü.

 1939’da Türkiye-Fransa-İngiltere arasında imzalanan antlaşma Türk-Alman ilişkilerinin gerginleşmesine yol açtı. II. Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında ise Almanların başarıları ve Türkiye’nin Balkan coğrafyasında Almanya aleyhine cephe açmayı reddetmesi iki ülke arasındaki ilişkileri geliştirdi. Türkiye 18 Mart 1940’ta Almanya’yla bir ticaret antlaşması yaptı.

Haziran 1941’de SSCB’ye saldırmasından sonra çelik yapımında çok gerekli olan krom antlaşmaya dâhil edildi. Almanya’nın güç kaybetmesiyle krom sevkiyatına Nisan 1944’te son verildi

Almanya’nın bütün Balkanlara egemen olarak Bulgaristan’a yerleşmesi Türkiye’deki endişeleri artırdı

 

Türkiye ile Almanya arasında 18 Haziran 1941’de Saldırmazlık Paktı imzalandı. Almanya bu antlaşmanın imzası ile güney kanadını güvence altına aldı.

Stalingrad’daki Alman ordularının  yenilgiye uğraması  (Ocak 1943).ve aynı yıl Müttefiklerin Kuzey Afrika’ya egemen olarak  İtalya’ya çıkarma yapması üzerine Müttefik Devletler Türkiye’nin savaşa girmesi için baskı yapmaya başladılar.

 

30 Ocak 1943’te İngiltere Başbakanı Churchill gizlice Adana’ya geldi ve İnönü ile görüştü

 

 ADANA GÖRÜŞMELERİ (30-31 OCAK 1943)

Türk heyetinde İnönü’nün yanında Başbakan Şükrü Saraçoğlu, Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu ve Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak da yer aldı.

 

Churchill Türkiye’nin en geç 1943 yılı sonunda savaşa katılmasını istedi

 

Türk devlet adamları aşağıdaki hususlar üzerinde durdu:

Türkiye, Sovyet Rusya’dan emin değildir ve ondan çekinmektedir. Almanya’nın yenilmesiyle Sovyet Rusya Avrupa’da egemen duruma geçecektir.

 Türkiye’nin savaşa katılabilmesi için Türk ordusunun malzeme bakımından geniş ölçüde takviyesi gerekir..

 

Konferansta Türkiye, Müttefiklere yakınlaşmakla beraber savaşın dışında kalmayı başardı.

1943 Ekim’inde İngiliz, Amerikan ve Sovyet dışişleri bakanlarının katıldığı Moskova Konferansı’nda

Ruslar Türkiye’nin 1943 yılı bitmeden savaşa dâhil olması gerektiğini ortaya koydu.                                                                                               Moskova Konferansı’nda alınan kararların Türkiye’ye iletilmesi için I. KAHİRE KONFERANSI düzenlendi.

 

BİRİNCİ KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943)

 

İngiliz Dışişleri Bakanı Anthony Eden ile Türk Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu arasında gerçekleşti. 

 

 Eden, Müttefiklerin üs talebi ve Türkiye’nin yıl sonuna kadar savaşa girmesi taleplerini iletti.                                                                                                                Türk heyeti üs talebini reddetti. Ayrıca yeterli yardım yapılmadıkça Türkiye’nin savaşa katılamayacağı belirtildi.

 

 İKİNCİ KAHİRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943)

İnönü, Churchill ve Roosevelt arasında gerçekleşti

Churchill, Türkiye’nin savaşa girmesi konusunda ısrarcı oldu ve müttefik kuvvetlerin yararlanabilmesi için Türkiye’deki havaalanlarının süratle tamamlanmasını istedi.

İnönü, prensip olarak savaşa katılmayı kabul etti fakat Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu askerî malzeme ve teçhizatın tamamlanmasını ve ortak hareket planının belirlenmesini bunun ön koşulu saydı.                                                                                                                                                    1944 yılı başlarında Türk ve İngiliz askerî yetkililerinin Türkiye’nin ihtiyaçlarının tespiti konusundaki çalışmaları sonuca ulaşamadı. Bu durum Müttefiklerin Türkiye’ye yaptıkları silah ve malzeme yardımını durdurmalarına neden oldu

Türkiye, Müttefiklerle olan ilişkilerini düzeltmek için,

1.20 Nisan 1944’te Almanya’ya yaptığı krom sevkiyatını durdurdu   2.Alman gemilerinin Boğazlardan geçmesini engelledi.

3. TBMM’nin 2 Ağustos 1944’te aldığı kararla Almanya ile diplomatik ve ekonomik ilişkilerini kesti. Japonya ile olan diplomatik ilişkiler 6 Ocak 1945’te kesildi.

4. 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya resmen savaş ilan etti.