ULUSALLAŞMANIN VE ENDÜSTRİLEŞMENİN SOSYAL ETKİLERİ

ULUSALLAŞMANIN VE ENDÜSTRİLEŞMENİN SOSYAL ETKİLERİ

Hükûmetlerin, nüfusun niteliği, niceliği, dağılımını etkileyen kararlarına nüfus politikası denir.

Nüfus Politikası ve Demografik Güç

XVIII ve XIX. Yüzyılda Sanayi İnkılabı’nın etkisiyle kırdan kente doğru başlayan göçler

şehirlerde iş gücünün oluşmasını sağladı. Bu dönemde Avrupa’da nüfus

hızla arttı. Nüfusun hızlı artmasının sebepleri:

1.Orta Çağ Avrupası’na göre doğum oranlarının yükselmesi,                                                                     2.Salgın hastalıkların önüne geçilmesi,

3.Ölüm oranlarının azalması,

4.Ekonomik refahın oluşması,

5.Ekonominin tarım ekseninden çıkıp sanayi ve diğer sektörlere kayması                                                   6.Sağlıklı beslenmeyle insan ömrünün uzaması

Nüfusa bağlı millî güç unsurları; askerî güç, ekonomik güç, siyasi güç, sosyal güç, teknolojik güç ve coğrafi durum.

Nüfusun bir ülkede artmasının avantajları nelerdir?

1.Devletin askerî ve siyasi güç kazanması

2• Ekonomide kalkınma için gerekli işçi gücüne sahip olunması

3.• Bir devletin askerî, siyasi, ekonomik alanlarda mevcut nüfusu kullanabilmesi,

4.• Yeni ele geçirilen ülkelerde hem siyasi hem de ekonomik hâkimiyeti sağlayabilmesi

5• Savaş gücünün insan sayısına orantılı olarak artması

 

Osmanlı Devleti’nde Haberleşme ve Ulaşım

Telgraf

XIX. yüzyılda elektrikli telgraf Osmanlı Devleti tarafından kullanılan başlıca teknolojik gelişmedir.Osmanlı Devleti’ne elektrikli telgraf hattı, ilk defa 1855’te İstanbul’u Avrupa’ya bağladı. Sultan Abdülaziz ve Sultan Abdülhamit dönemlerinde, Osmanlı telgraf ağı hızlı bir şekilde yayıldı.

Önemi:1.Uzakta olan vilayetler üzerinde devlet ek bir denetim aracına sahip oldu.                               2.Siyasi gücün merkezîleşmesine yardımcı oldu.

 Demir Yolları

Osmanlı Devleti demir yollarını Avrupa devletlerine imtiyazlar vermek suretiyle yaptırdı.

Osmanlı Devleti’nde demir yolu inşa eden ülkeler Osmanlı Devleti’ni bir sömürge devleti hâline getirmek istediler.

XIX. yüzyıldaki gelişmiş ülkeler,hacimli ve ağır yükleri en ucuz bir şekilde taşıyabilmek,

mamul hâline getirilen malları pazar oluşturdukları ülkelere götürebilmek için demir yollarını kullandılar.

Osmanlı Devleti’nde demir yolu ulaşımı ilk kez 1851’de Kahire ve İskenderiye arasındaki hattın yapılmasıyla başladı.  

                                                                                                                                     Anadolu’da ise 1856 yılında İzmir-Aydın Demir Yolu’nun inşasıyla başladı. Avrupa Kıtası’ndaki ilk Osmanlı demir yolu 1856’da Cenova-Köstence Demir Yolu İngiliz şirketlerince açıldı.

 

Osmanlı demir yollarının yönetimi için 1865’te Nafia Nezareti ile Turuk ve Meabir

Dairesi kuruldu. 1872’de demir yolu yapım ve işletmesini gerçekleştirmek amacıyla da Demir Yolları İdaresi kuruldu.

Sadrazam Ali Paşa’nın gayretleriyle İstanbul-Viyana-Paris Demir Yolu 1888’de açıldı.

 Sultan Abdülaziz Dönemi’nde İstanbul’u Bağdat’a bağlayacak olan demir yolu yapılması planlandıysa da Osmanlı Devleti’nin 1875’te iflas etmesi üzerine bu proje uygulanamadı.

Osmanlı Devleti’nde en fazla demir yolu yapımı II. Abdülhamit Dönemi’nde Düyûn-ı umûmiye İdaresi’nin kurulmasıyla başladı. Bu dönemde Anadolu Demir Yolları (1888), Bağdat Demir Yolu (1889) Yafa- Kudüs Demir Yolu (1889),Selanik-Manastır Demir Yolu (1890), Beyrut-Şam Demir Yolu (1890), Selanik-İstanbul Demir Yolu (1892) yabancılara imtiyaz verilerek yapımına başlanan demir yolları oldu.

 Osmanlı Devleti’nin ulaşım politikalarının amaçları nelerdir?

1.Merkezî otorite ülkenin her köşesinde kuvvetlendirmek.                                                                       2.Askerî sevkiyatları rahatça yapmak.                                                                                       3.İsyanlar kolay bastırtımak.

II. Abdülhamit’e göre demir yollarının yararları nelerdir?

1.Osmanlı tarım ürünlerinin pazara sevki kolaylaşacak,

2.Halkın zenginliği artacak.                                                                                                           3.Ticaret gelişerek ithalat ve ihracattan alınan gümrük vergileri

hazineye katkı sağlayacaktı.                                                                                                            4.Demir yolu güzergâhındaki madenler daha rahat işletilerek maden üretimi ve geliri artacaktı                                                                                                                                   5.Göçmenler demir yolu sayesinde ülke içindeki uzak bölgelere yerleştirilecekti.

Ulus Devlette Vatandaş Kimliği

Milliyetçilik akımı tarihsel süreç içerisinde ulus devletlerin ortaya çıkması sonucunu doğurdu.

Ulus devlette meşruiyetin kaynağı din, soy veya krallık olmaktan çıkıp laik, demokratik

bir yapıya büründü. Bu yolla bütün vatandaşlar birbirlerine eşit olarak kabul edildi.

XIX. yüzyılda çocuğun eğitimini sağlayan geleneksel kurumların yerini okullar aldı. Özellikle federal devletlerde ortak aidiyet duygusunu geliştirmek için okulların müfredatlarına yurttaşlık eğitimi konuldu.

Fransa’da parasız, laik eğitim zorunlu hâle getirildi  coğrafya ve tarih derslerine de

büyük önem verildi. Coğrafya dersi ile öğrencilere vatan topraklarının ne kadar değerli olduğu öğretildi. Tarih derslerinde de cumhuriyeti kuran kahramanlara yer verilerek cumhuriyetin çok büyük bir değer olduğu anlatıldı.

1882’de Fransa’da kabul edilen eğitim yasalarıyla öğretmenlere vatan, cumhuriyet

ve devlet aşkını öğrencilerine aşılamaları görevi verildi.

Osmanlı Devleti’nde Açılan Modern Askerî ve Sivil Mektepler

XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren askerî ihtiyaçları karşılamak için Avrupa’nın çağdaş eğitim kurumları örnek alınarak modern mektepler açıldı.

1734’te askerî okul olarak açılan “Hendesehane” modern mekteptir. III. Mustafa zamanında deniz subayı ve mühendisleri yetiştirmek amacıyla “Mühendishane-i Bahri-i Hümâyun” İstanbul Kasımpaşa’da açtı (1773).

III. Selim Dönemi’nde İstanbul Hasköy’de Mühendishane-i Berri-i Hümâyun kara ordusuna subay ve teknik elemanlar yetiştirmek amacıyla açıldı.(1795)

II. Mahmut Dönemi’nde modern tıp eğitiminin verilmesi amacıyla İstanbul’da Mekteb-i Tıbbiye açıldı. (1827).

Tıbbiye, Yeniçeri Ocağının kaldırılması ile kurulan Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’nin

Sağlığıyla ilgilenecek tabip ve cerrahların yetiştirilmesi için kuruldu.

1834’te askerî eğitim veren Mekteb-i Harbiye açıldı. Bu okulda genellikle Fransızca olmak üzere yabancı bir dil bilmek zorunluydu. Okulda yabancı dil öğrenilebilmesi için hazırlık sınıfı bulunmaktaydı.

Sultan Abdülmecid Dönemi’nde Maarif Nazırı Sami Paşa tarafından temeli atılan Mülkiye Mektebi,1859 yılında öğretime başlamıştır

1915 yılında kapatılan mektep 1918’de yeni bir kanunla,Mekteb-i Mülkiye üç sınıflı

bir yüksekokul hâlinde tekrar açılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün isteğiyle 1935 yılında

Mülkiye adı, Siyasal Bilgiler Okuluna çevrilmiştir.

II. Mahmut Dönemi’nin sonlarında memur yetiştirmek üzere Mekteb-i Maârif-i Adliyye

ve Mekteb-i Ulûm-u Edebiyye adında mesleki okullar açıldı.( Ülkede nitelikli memur

yetiştirmek için)

Mesleki ve teknik eleman yetiştirmeye yönelik önemli adımlar atan Mithat Paşa “Islâhhâne” ve Mekteb-i Sanayi’yi kurdu. Kızların meslek öğretimi ile ilgili olarak açılan Cevri Kalfa Mektebi ile Kız Sanayi Mektebi dönemin önemli meslek okullarıydı.

 II.Mahmut, erkek çocukların sıbyan mekteplerine devamını sağlayacak zorunlu eğitimi başlatacak bir ferman yayınladı. Osmanlı Devleti’nde ilköğretim basamağı sayılan sıbyan mektepleri “Mekâtib-i Umûmiye Nezareti”nin kurulmasından sonra vakıfların denetiminden çıkartıldı.

Osmanlı Devleti’nde Açılan Yabancı ve Misyoner Okullar ile Azınlık Okulları

Yabancı devletlerin veya onların himayesinde gayrimüslimlerin Osmanlı topraklarında açtıkları okullara yabancı okullar denmekteydi. Azınlık okulları ise Osmanlı egemenliği altında yaşayan,aralarında dil, din, ırk ayrımı olan farklı grupların devletin tanıdığı haklar çerçevesinde açtığı okullardır. azınlık okulları XIX. yüzyıldan itibaren devletin denetiminden uzaklaşmaya başladı. Azınlık okullarını kendi çıkarları için kullanmak isteyen yabancı devletler onları maddi ve manevi olarak desteklediler.

Azınlık okulları ve yabancı okullarının sayıları Tanzimat’ın ilanı ile artış gösterdi. Islahat Fermanı ile gayrimüslimlere okul açma yetkisi verilirken aynı zamanda da devlet okullarında okuyarak memur ve asker olmalarının yolu da açıldı

Bazı yabancı okullar Osmanlı Devleti’nin verdiği kapitülasyonlardan yararlanarak kurulmuş olan ve misyonerlik faaliyetleri kapsamında eğitim veren okullardı.

Yabancı okulların zararlarının farkına varan Osmanlı Devleti, birtakım kanunlar çıkararakbu okulları denetim altına almaya çalıştı. İlk olarak 1846’da Meclis-i Maarif-i Umûmiye kuruldu. Ardından 1868 yılında Gümrük Nizamnamesi yayınlandı ancak en kapsamlı düzenleme 1869 yılında Saffet Paşa tarafından hazırlanan ve eğitimin hemen hemen her aşamasına ilişkin hükümler getiren Maarif-i Umûmiye Nizamnamesi oldu

1914 yılında Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesi üzerine savaştığı devletlere ait olan

yabancı okulları kapattı. 1915 yılında çıkartılan Mekâtib-i Hususiye Talimatnamesi ile yabancı ve misyoner okulları ile ilgili kısıtlayıcı kanun yürürlüğe girdi ve birçok yabancı okul kapatıldı.

    ÖDEV SORULARI

1.Nüfus politikası nedir? Tanımlayınız.

2. XVIII ve XIX. Yüzyılda Nüfusun hızlı artmasının sebepleri nelerdir? Üç tanesini yazınız.

 

3. Nüfusun bir ülkede artmasının avantajları nelerdir?

4. Osmanlı Devleti’ne elektrikli telgraf hattı, ilk defa kaç yılında yapıldı? Telgrafın kullanılmasının önemi nedir?

 

5. Osmanlı Devleti’nde demir yolu ulaşımı ilk kez hangi yılda nerede yapıldı? Anadolu ve Avrupa’da ilk demiryolları nerede yapılmıştır?

6. Osmanlı Devleti’nin ulaşım politikalarının amaçları nelerdir?

7. Ulus devlette meşruiyetin kaynağında nasıl bir değişiklik yapılmıştır?

8. II. Mahmut Dönemi ile Mitat Paşa tarafından açılan sivil memur ve mesleki ve teknik eleman yetiştirmek için açılan okulların adını yazınız.

 

9. Osmanlı Devleti Yabancı okulların zararlarını azaltmak için çıkardığı kanun ve oluşturduğu kurumları yazınız.