OSMANLI SOSYO-EKONOMİK YAPISINDA DEĞİŞİKLİKLEReni sayfanın başlığı

OSMANLI SOSYO-EKONOMİK YAPISINDA DEĞİŞİKLİKLER

XVI. yüzyıldan itibaren Avrupa'da merkantilizmin etkisiyle önemli miktarda değerli madenlerin birikimi yapıldı. Bol miktarda gümüş paranın kullanımı, gümüşün bolluğu fiyatların yükselmesine ve gelirin düşmesine neden oldu. Bu gelişmeler Osmanlı ekonomisinde paraya değer kaybettirdi. Bu durum enflasyonun yaşanmasına neden oldu.

Osmanlı para birimi akçedeki gümüş miktarının azalması enflasyona neden oldu. İlk etkili enflasyon 1593'te oldu ve bir akçedeki gümüş miktarı yarı yarıya indirildi ama maaşlar, aynı akçe  miktarıyla ödendi. Devletten maaş alanlar, eskisine oranla gelirlerinin yarısını kaybetmiş oldular.

Ateşli silahlarla donatılmış klasik sipahiler, savaşlarda etkili olamıyorlardı. Çözüm olarak sayı itibarıyla az olan kapıkulu askerlerinin sayısı birkaç kat arttırıldı ve ateşli silahlarla donatıldı. Bu askerlere ulûfe ve bahşişlerin ödenmesi devlet ekonomisine büyük bir yük getirdi.

Ticaret yollarının değişmesi nedeniyle Osmanlı şehirleri ve ekonomisi büyük zarar gördü. Böylece söz konusu güzergâhta para kullanımı geriledi. Bu gerilemeyi arttıran bir diğer neden Anadolu'da ortaya çıkan Celâli İsyanları'dır. Bu iç karışıklık geleneksel idari ve mali yapıda büyük zararlara yol açtı.

Osmanlı Devleti’nin ekonomiyi canlandırmak için aldığı tedbirler nelerdir?

1.Darphanede çeşitli miktarda ve oranlarda sikkeler  bastırıldı.       2.Saraya ait altın ve gümüş içeren değerli eşyalar  darphanede eritilerek paraya çevrildi,

3.Maden ocakları yeniden faaliyete geçirilip işletmeye açıldı.

4.Devlet, savaşın yol açtığı kıtlık ve enflasyonu engellemek için 

narh sisteminİ getirdi.

 

XVII. yüzyılın sonunda maliye iflas etti ve zorlu bir döneme girildi. Osmanlı Devleti, Fransızlara Kanuni Sultan Süleyman Dönemi'nde verilen kapitülasyonları Sultan I. Mahmut Dönemi'nde sürekli hâle getirdi.

1740 tarihinde  Fransa, Doğu ticaretinde ve Osmanlı limanları arasındaki taşımacılıkta rakipsiz bir konuma geldi.  Osmanlı Devleti'nde yaşayan Fransızlar vergiden muaf tutuldu.  Fransızlardan alınan gümrük vergilerinin arttırılmaması kararlaştırıldı.

 OSMANLI ORDUSUNUN FİNANSI İÇİN ALINAN TEDBİRLER

Osmanlı Devleti, Yeni Çağ'da iç pazarın ihtiyaçlarını gidermeyi esas aldı. Avrupalı devletlere verilen kapitülasyonlar merkantilizm politikasının Osmanlı'da uygulanmasını kolaylaştırdı. Avrupalıların malları zamanla Osmanlı pazarlarını doldurmaya başladı. Esnaf sınıfının iş yapamaz hâle gelmesi, sosyo-ekonomik yapının bozulmasına neden oldu.

OSMANLI ORDUSUNDA YAPILAN DÜZENLEMELER.

1.Tüfek kullanan piyade ihtiyacının artışıyla yeniçeri sayısı arttırıldı

2.Sekban, sarıca ve levent gibi ücretli asker alımları arttırıldı.

3.İltizam ve malikâne sistemine geçilerek toprak düzeninde özelleştirmelere gidildi.

TIMAR SİSTEMİNİN BOZULMASININ SEBEPLERİ

1.Tımar topraklarının nüfuzlu şahıslar tarafından, kendi çıkarları doğrultusunda kullanılması

2.Dirliklerin, askerî hizmetle değil, para ile satın alınabilen birer geçim kapısı hâline gelmesi.

 XVII. yüzyılda Osmanlı ordusu iki unsurdan kuruldu. Bunlardan birisi kapı kulları ve diğeri de sekban ve sarıcalardır.

 

XVII. yüzyılın ilk yarısında Celâli İsyanları nedeniyle Anadolu’da açığa çıkan güvenlik sorunlarının aşılması ve isyanların bastırılması için sekban, sarıca adıyla anılan levent birlikleri oluşturuldu.

 Sekban ve sarıca bölüklerinin birer bayrakları vardı. Bölüklerin başında bölükbaşı ve onların üstünde de başbölükbaşı bulunurdu. Emrinde oldukları beyle münasebetleri bölükbaşı vasıtasıyla olurdu

Bu birlikler XVII. yüzyıl sonlarına Celâli İsyanları'nın bastırılıp iç güvenliğin sağlanmasında etkili oldular.

 

XVII ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Savaş Ekonomisi

TIMAR SİSTEMİ: Devlet görevlilerine belirli bölgelerden ve faaliyetlerden vergi toplama hakkının verilmesi uygulamasıdır.

Tımar Sistemi verginin kolay ve masrafsız olarak da toplanmasını sağlıyordu.

 İLTİZAM:vergilerin bir bölümünün belli bir bedel karşılığında devlet tarafından kişilere devredilerek peşin olarak o kişiden ücret almasıdır.

Ekonomide dengenin sağlanması için,. Müsadere (el koyma),yeni vergilerin alınması ve mevcut vergi oranlarının artırılması, para tağşişi (paranın içerisine başka ucuz madenler katma) gibi uygulamalara gidildi.

Malikane sistemi :İltizam arazilerinin devredildiği kişide ömür boyu kalması sistemidir.

Malikane sisteminin uygulanmasının sebebi ;Osmanlı Devletinin o zamanlarda (17,yy) yaptığı savaşlar sonucunda ekonomisinin yetersiz olmasıydı.

Malikâne sistemi 1840'ta resmen kaldırıldı.

XVII. YÜZYILDAN XVIII. YÜZYILA İÇ İSYANLAR

Celali İsyanları (Taşra İsyanları): Tokat civarında Bozoklu Celal  adında bir sipahinin başlattığı isyan, daha sonra Anadolu geneline yayılmıştır. Bu nedenle Anadolu’da baş gösteren isyanlara genel olarak Celali İsyanları denir.                                                                                                                                                             İSYANIN NEDENLERİ: Genel sebebi ekonominin bozulmasıdır.                                                                                   1.Merkezi otoritenin zayıflaması                                              2.Halktan  alınan vergilerin yükseltilmesi                                 3.Devşirme asıllı devlet adamlarının Anadolu halkıyla kaynaşamam  4.Kadı ve sancakbeylerinin halktan usulsüz para toplaması      5.Tımar sisteminin bozulması.                                                                                                                                      CELALİ İSYANLARI SONUÇLARI:                                                                                                          1.Anadolu’da güven ve huzur ortamı bozuldu.                    2.İsyanları bastırmak için binlerce insan öldü.                         3.Zengin topraklardan elde edilen üretim azaldı.                          4.Ekonomi bozulduğundan vergi toplanamadı ve devletin vergi gelirleri azaldı.                                                                                      5.İç isyanla uğraşmak Avusturya ve İran ile yapılan savaşlarda devleti zor duruma düşürdü.
İSTANBUL’DAKİ İSYANLAR: İsyanın genel sebebi otoritenin bozulmasıdır.                                                                             Osmanlı Devleti askeri olan yeniçeriler ve sipahiler sık sık isyan çıkartmıştır. Bu isyanları başlatan askerlere çoğu zaman devlet adamları ve ulema da destek olmuştur.                                        İSYANIN NEDENLERİ:                                                          1.Yeniçeri ve sipahilerin maaşlarının zamanda verilememesi veya düşük ayarlı paralarla ödenmesi.                                             2.Kapıkulu teşkilatının (yeniçeriler ve sipahilerin) kontrolden çıkması.                                                                                       3.Kapıkulu askerlerinin kendi çıkarlarına ters düşen padişah ve devlet adamlarını uzaklaştırmak istemesi                                 4.Cülus bahşişi almak için kapıkulu askerlerinin sık sık padişah değişikliği istemeleri                                                                   5.Gereğinden fazla ve usulsüz asker alımı yapılması                 6.Bazı devlet adamları tarafından yeniçerilerin isyana teşvik edilmesi                                                                                                         İSYANIN SONUÇLARI:                                                                                                                                     1.Merkezi otorite sarsılmıştır                                                         2.İlk kez padişah öldürülmüştür.                                                                                                                    3.Devlet merkezinde huzur ve asayiş bozulmuştur.

EYALET İSYANLARI: XVII. yüzyılda merkezi otoritenin zayıflaması sonucunda merkezden uzakta olan eyaletlerde (Eflâk, Boğdan, Erdel, Halep, Yemen, Bağdat, Kırım) isyanlar çıkmıştır.
İSYANIN NEDENLERİ:                                                                                       1.Merkezi otoritenin zayıflaması                                                                                 2.Bazı eyaletlerdeki yerel yöneticilerin Osmanlı Devleti’nden ayrılmak istemesi  3.Yöneticilerin olumsuz tutum ve davranışlarına halkın tepki göstermesi 4.vrupanın isyana destek vermesi ve kışkırtması                                                      İSYANIN SONUÇLARI:                            1.Devletin Eyalet İsyanlarını bastırması, Celali ve İstanbul Ayaklanmaları kadar uğraştırmasa da zorlukla sonuç elde etmiştir.                                                        2.Devlet isyancılara karşı tavizler vermek zorunda kalmıştır.