İLK VE ORTA ÇAĞLARDA AVRASYA
İLK VE ORTA ÇAĞLARDA AVRASYA
Avrasya, Asya ile Avrupa’nın neredeyse tamamını içine alancoğrafi bir bölgedir.
Türk adı; Çin kaynaklarına göre “miğfer”, Kaşgarlı Mahmut’a göre “olgunluk çağı”, A. Wambery’e (Vambrey) göre “türemek”, Ziya Gökalp’e göre “kanun ve nizam sahibi” anlamına gelmektedir
Türk adına, çeşitli anlamlar verilmesine rağmen “güç, kuvvet” anlamına geldiği 1911’de yayınlanan eski bir Türkçe metinden anlaşılmıştır.
Coğrafi Ad Olarak Türkiye:
• Türkiye kelimesi, ilk olarak VI. yüzyılda Bizans kaynaklarında “Orta Asya” için kullanmıştır.
• Bizans kaynakları, IX ve X. yüzyıllarda Volga’dan, Orta Avrupa’ya kadar uzanan sahaya da Türkiye adını vermiştir.
• XI-XIII. yüzyıllarda Mısır ve Suriye’ye Türkiye denmiştir. Anadolu ise XII. yüzyıldan itibaren Türkiye olarak tanınmaya başlanmıştır.
Orta Asya Kültür Merkezleri
İslamiyet öncesi Türk tarihi; başta Orta Asya olmak üzere Kafkaslar, Karadeniz’in kuzeyi ve Macaristan ovalarını içine alan geniş bir sahada yaşanmıştır.
Türklerin bilinen ilk ana yurdu Orta Asya’dır
Orta Asya, batıda Hazar Denizi,kuzeyde Kırgız bozkırları ve Altay Dağları, doğuda Moğolistan ve Çin’in batısı (Doğu Türkistan), güneyde ise Tibet Platosu ve Hindukuş Dağları arasında yer alır.
Anav Kültürü (MÖ 4000-MÖ 1000)
Anav, günümüzde Aşkabat’ın güneydoğusunda bir yerleşim bölgesidir.
Türk kültürünün önemli bir unsuru olan at, ilk defa bu kültürde görülmüştür. Orta Asya’nın en eski kültürüdür.
Afanesyevo Kültürü (MÖ 2500-MÖ 1700)
Türklere ait en eski kültürdür. Altay-Sayan Dağları’nın güneybatı bölgesinde (Minusinsk Bölgesi), dedir.
Çakmak taşındanok uçları, bıçaklar, kemik iğneler, bakır eşyalar, basit çömlekler bu
kültürün belli başlı eserleridir.
Andronova Kültürü (MÖ 1700-MÖ 1200)
Adını Yenisey yakınlarındaki Andronova yerleşiminden alan bu kültür,bir önceki Afanesyevo kültürünün daha geniş bir alana yayılmış ve gelişmiş şeklidir.
Karasuk Kültürü (MÖ 1200-MÖ 700)
Karasuk kültürü adını Yenisey Irmağı’nın bir kolu olan Karasuk Nehri’nden almıştır. Bu
kültürün en önemli özelliği, dünyanın pek çok bölgesine göre demiri
daha erken işlemeye başlamasıdır. İskit kültürünü oluşturan atlı-göçebe
kültürünün Orta Asya'ya yayılmasını sağlamışlardır.
Tagar Kültürü (MÖ 700-MÖ 300)
Tunçtan bıçak, ok uçları, küçük hayvan heykelleri, çeşitli hayvan tasvirleri ve
otağ şeklinde ağaç evler bu kültürün belli başlı eserleridir
En geniş alana yayılan kültürdür.
ORTA ÇAĞ’DA TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI
Avar Hakanlığı (558-805), IV. yüzyıl sonlarında, Moğolistan’da kurulmuştur. I. Kök Türk Devleti;Avar Hakanlığına son verince Avarlar,Batı’ya göç etmiş ve Bayan Han zamanında
Orta Avrupa’da devlet kurmuşlardır.
İstanbul’u iki kez kuşatan Avarlar, Germen ve Slav sanatlarını etkilemiştir.
Türgişler (659-766), Emevilerle mücadele ederek Arapların Orta Asya’da hâkimiyet kurmasını engellemiştir.
Kendi adlarına para bastırmışlardır.
İtil (Volga) Bulgar Devleti (680-1391), Büyük Bulgar Devleti’nin yıkılmasından sonra Otuz-Ogurlar tarafından kuruldu. Ticaret nedeniyle İslamiyet’le tanışan Bulgarlar, X. yüzyılın ilk yarısında İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Doğu Avrupa’da Türk-İslâm kültürünün temsilcisi olmuşlardır.
Kırgızlar (840-1207), Uygur Devleti’ni yıkarak Ötüken’de Kırgız Devleti’ni kurdular. XIII. Yüzyılda Moğolların, XIX. yüzyılda Rusların egemenliğine giren Kırgızlar, 1991de bağımsız bir devlet kurdular.
Karluklar (627-1212), Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Müslüman ordusunun yanında yer aldılar. Karluklar,İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur. Karahanlı Devleti’nin kurulmasında etkili olmuşlardır.
Hazar Hakanlığı (630-968), VII ve X. yüzyıllarda Kafkaslar ve Karadeniz'in kuzey düzlüklerinde kurulmuştur.
Bizans, Sasani ve Müslüman Araplarla siyasi ilişkilerde bulundular.Doğu Avrupa tarihinde büyük rol oynamış olan Hazarlar, Museviliği benimseyen tek Türk topluluğudur ve
Ruslar tarafından yıkılmıştır
Tuna Bulgar Devleti (679-869), Dobruca’nın güneyinde Asparuh (679-702) tarafından kurulmuştur.
Boris Han Dönemi’nde (864) Hristiyanlığı resmen kabul etmiştir
Oğuzlar (766-1000), 630-682 yılları arasında Dokuz-Oğuz Kağanlığı altında toplandılar. Daha sonra Kök Türk ve Uygur hâkimiyetine giren Oğuzlar, X. yüzyılda Oğuz Yabgu Devleti’ni kurdular. X. yüzyılın sonlarına doğru İslamiyet’i kabul eden Oğuzlar,Büyük Selçuklu ve Osmanlı gibi kuşatıcı cihanşümul imparatorluklar kurmuşlardır.
BOYLARDAN DEVLETE
Ana yurtta kurulan ilk Türk devletleri, boy birliği şeklinde ortaya çıkmıştır.
Eski Türk toplumunun sosyal yapısı; oguş (aile), urug (aileler birliği), boy (ok), budun (millet) ve il (devlet)den oluşurdu.
Eski Türk toplumunda en küçük birlik olan aile, kan bağı esasına dayanırdı. ÖNEMİ:Türklerin varlıklarını korumaları, aile yapısına verdikleri önemden kaynaklanmıştır.
aileler urugları,uruglar boyları, boylar budunları (millet) meydana getirirdi.
Budunların bir kağan etrafında bir araya gelmesiyle de il oluşurdu.Türkler, devlete “el” veya “il” adını vermiştir
Boylar konfederasyonu üzerinde yükselen bu ilk Türk devletleri,boylar arasında birlikteliği sağladıkları dönemlerde, güçlerinin zirvesine ulaşmıştır.
Boyların isyan etmesi ve budun birlikteliğinin bozulması, Türk devletlerinin güç Kaybetmesine neden olmuştur.
SORULAR
1.Avrasya neresidir?Avrasya, Asya ile Avrupa’nın neredeyse tamamını içine alancoğrafi bir bölgedir.
2.Türkiye adı ilk kez hangi yüzyılda kimler tarafından neresi için kullanılmıştır? Anadolu için türkiye kelimesi ne zaman kullanılmıştır?
• Türkiye kelimesi, ilk olarak VI. yüzyılda Bizans kaynaklarında “Orta Asya” için kullanmıştır.
3.Orta Asyadaki Kültür Merkezlerinin İsimlerini yazınız.
Anav,Afenesyevo,Andronova,Karasuk,Tagar
4.Orta Asya'daki en eski kültür merkezinin adını ve nerede bulunduğunu yazınız.
Anav Kültürü.Aşkabat'ın güney Doğusu'ndadır.
5.Orta Asya'daki Türklere ait en eski kültür merkezinin adını yazınız
AFENESYEVO KÜLTÜRÜ.
6.Karasuk Kültürü'nün en önemli iki özelliğini yazınız.
Dünyanın pek çok bölgesine göre demiratlı-göçebe kültürünün Orta Asya'ya Dünyanın pek çok bölgesine göre demiri daha erken işlemeye başlamışlardır.
İskit kültürünü oluşturayayılmasını sağlamışlardır.
7.Avarların tarihi önemini yazınız.
İstanbul’u ilk kuşatan Türk Topluluğu Avarlardır.Germen ve Slav sanatlarını etkilemiştir.
8.Karlukların tarihi önemini yazınız.
Karluklar,İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur. Karahanlı Devleti’nin kurulmasında etkili olmuşlardır.
9.Eski Türk toplumunun sosyal yapısı hangi birimlerden oluşurdu?
Eski Türk toplumunun sosyal yapısı; oguş (aile), urug (aileler birliği), boy (ok), budun (millet) ve il (devlet)den oluşurdu.
10.Orta Asya'nın sınırlarını yazınız.
Batı-Hazar denizi,Doğu-Kingan Dağları,Kuzey-Sibirya,Güney-Himalayalar