GERİLEME DEVRİ

18.Yüzyıl Osmanlı Devleti

Osmanlı Tarihinde Karlofça Antlaşması’ndan Yaş Antlaşması’na kadar geçen süreye (1699- 1792) Gerileme Devri denir. Gerileme Devrinde dış siyasette temel amaç Karlofça ve İstanbul Antlaşmaları ile kaybedilen toprakları geri almaktır. Bu amaçla Venedik, Avusturya, Rusya ile savaşmıştır. Doğuda İran ile savaşmıştır. Ayrıca Fransa ile 18.yüzyılda savaştı (VARİF ). Ancak Osmanlı Devleti 18.yüzyılda kaybedilen topraklar geri alınamadığı gibi ,yeni topraklar kaybetti. İç siyasette ise: Devlet kurumlarındaki bozulmaları ıslahatlar yaparak yeniden düzenlemek ve devleti eski gücüne kavuşturmaktır.

· Kurumlardaki bozulmalar devam etmiş, İç isyanlar devam etmiş.

· Islahatlar devam etmiş ancak ıslahatların hedefi askeri ve teknik alanda batıyı örnek almak olmuş, bu amaçla Avrupa’dan subaylar getirilmiştir.

· Osmanlı yöneticileri gaza=cihat inancını yitirmiş, bunun yerine zevk ve eğlence almaya başlamıştır.

Gerileme Dönemi Padişahları

1. II. Mustafa (1695–1703)

2. III. Ahmet (1703–1730)

3. I. Mahmut (1730–1754)

4. III. Osman (1754–1757)

5. III. Mustafa (1757–1774)

6. I.Abdülhamit (1774–1789)

7. II.Selim (1789–1807)

· III. Osman (1754-1757) evrinde önemli bir siyasi gelişme olmamıştır.

18.YÜZYIL SİYASİ OLAYLARI

Edirne Olayı ve III. Ahmet’in Padişah Olması (1703) SEBEBİ II. Mustafa Karlofça Antlaşmasından sonra Edirne’ye çekilmişti. Şeyhülislam Feyzullah Efendinin bu durumdan yararlanarak yakınlarını önemli devlet memurluklarına getirmesi. Bunun üzerine Şeyhülislamın düşmanları harekete geçerek padişahın İstanbul’a gelmesini istediler. II. Mustafa İstanbul’a gelmemesi üzerine İstanbul’da cebecilerin etkin olduğu askeri bir isyan çıkmıştır. Edirne üzerine yüründü, şeyhülislam önce hapsedildi, sonrada idam edildi. Asiler II. Mustafa’yı tahtan indirerek yerine III. Ahmet’i padişah yaptılar.(Bu olay Cebeciler Olayı olarak ta adlandırılır.)

Bu isyan yönetime karşı değil kişilere karşı yapılmış bir isyandır.

XVII.yüzyılın sonlarına doğru tahta çıkan Çar I. Petro, Rusya’yı büyük bir devlet yapmak için şu hedefleri (Panislavizm) belirlemiştir:

1) Rusya’yı bir Avrupa devleti yapmak

2) Azak denizine ve Kırım’a yerleşmek ve Karadeniz’e çıkarak etkili hale gelmek

3) Boğazları ele geçirmek.

4) Açık ve sıcak denizlere inmek.

Böylece bütün Slavları birleştirerek (Panislavizm) büyük bir Rus İmparatorluğu oluşturmak

Osmanlı- Rus İlişkileri : PRUT SAVAŞI VE ANT. (1711)

Prut Savaşı’nın Sebepleri:

1.Rusya’nın Osmanlı üzerindeki emelleri

2.Osmanlı Devletinin 1700 İstanbul Antlaşmasında Ruslara verdiği Azak Kalesi’ni geri almak istemesi.

3.İsveçlileri takip eden Rus kuvvetlerinin Osmanlı topraklarına girerek tahrip etmeleri. Ruslar (Çar Deli Petro) denizlere inme politikasının sonucu olarak Baltık Denizi kıyıları için İSVEÇ ile savaşmış, Ruslara 1709 Poltova Savaşı’nda yenilen İsveç kralı “DEMİRBAŞ (XII.) ŞARL” Osmanlı Devletine sığınmıştı.

Savaş: 1711 yılında Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Rus ordusunu Prut nehri yakınlarında kuşattı. Baltacı Mehmet Paşa, zor durumda kalan Çar I.Petro’nun isteğini kabul ederek PRUT ANTLAŞMASI imzalandı.(1711).

Prut Antlaşması’nın Maddeleri:

Ruslar Azak Kalesini ve çevresini geri verecek ve İstanbul’da elçi bulunduramayacak

Ruslar Lehistan’dan çekilecek ve Lehistan’ın içişlerine karışmayacak

Ruslar Kırım Hanlığı ve Lehistan’a bağlı Kazaklara saldırmayacak

İsveç Kralı ülkesine rahatça geri dönebilecek

Önemi ve Sonuçları:

Kutsal İttifak ilk kez bozuldu ve ilk kez toprak alındı .

1700 İstanbul Ant. İle verilen yerler ve haklar geri alındı.

Azak kalesi alınarak Ruslar Karadeniz’den uzaklaştırıldı.

Askeri üstünlüğe rağmen diplomatik kayıptır. Prut Savaşı, Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıl başlarında Rusya gibi güçlü bir devleti yenebilecek durumda olduğunu göstermektedir.

1715-1718 OSMANLI -VENEDİK + AVUSTURYA SAVAŞLARI

Nedenleri:

Osmanlı’nın Karlofça Antlaşması ile kaybettiği yerleri geri almak istemesi

Katolik Venedik baskısına uğrayan Mora’daki Ortodoks Rum halkının Osmanlı’dan yardım istemesi

Savaş: Silahtar Ali Paşa Mora’yı geri aldı (1715). Korfu adası kuşatıldı. Ayrıca Dalmaçya kıyılarında yeniden toprak kazandı. Karlofça Antlaşması’nın bozulduğunu ileri süren Avusturya Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Osmanlı ordusu Macaristan’da yapılan Petervaradin Savaşını kaybetti (1716). Sadrazam Silâhtar Ali Paşa şehit oldu ve Osmanlı ordusu dağıldı. Temeşvar ve Belgrad Avusturyalıların eline geçti. Yeni Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa barış yapılmasını uygun gördü. İngiltere ve Felemenk (Hollanda) hükümetlerinin araya girmesiyle Venedik ve Avusturya ile PASAROFÇA ANTLAŞMASI imzalandı (1718).

Maddeleri:

Mora yarımadası ve Girit limanı Osmanlılarda kalacak

Belgrat,Temeşvar,Küçük Eflak ,Banat Yaylası ve Kuzey Sırbistan Avusturya’ya verilecek

Dalmaçya ve Arnavutluk kıyılarındaki bazı limanlar Venediklilerin olacak

Antlaşma 24 yıl yürürlükte kalacak

Önemi ve Sonuçları:

Toprak kazanma isteği toprak kaybıyla sonuçlandı.

Orta Avrupa’daki Osmanlı varlığı tehlikeye düştü. Belgrat’ın elden çıkmasıyla (İlk kez) Avusturya’nın Balkanlardaki etkinliği artmıştır.

Avrupa devletlerinin yenilemeyeceği anlaşıldı. Osmanlı aydınının batıya bakışı değişti.Batının askeri ve teknik üstünlüğü kabul edilerek ilk batılılaşma hareketi (Lale Devri) başladı

Arabuluculuk rollerinden dolayı Hollanda’ya bazı ticari ayrıcalıklar verildi.

İlk kez Çelebi Mehmet zamanında başlayan Osmanlı-Venedik savaşları sona ermiştir. 1715 Osmanlı-Venedik Savaşı iki devlet arasındaki son savaş ve Pasarofça Antlaşması da son antlaşmadır.

OSMANLI – İRAN SAVAŞLARI (1722-1746)

Nedenleri:

Batı’daki toprak kayıplarının Doğu’dan telafi edilmek istenmesi.

İran’da iç karışıklıkların çıkması.

Şah Hüseyin’in Sünni halka baskı yapması üzerine Kafkasya ve Azerbaycan Sünnilerinin Osmanlı’dan yardım istemesi.

Osmanlı ve Rus kuvvetlerinin aynı anda Kafkaslarda bulunması, Osmanlı orduları ile Rus orduları, Safevîlerin egemenliğinde olan Kafkasya’da karşı karşıya geldiler. Fransa’nın aracılığıyla, Rusya ile Osmanlı arasında 1724’DE İSTANBUL ANTLAŞMASI imzalandı.

Maddeleri:

Dağıstan ve Hazar kıyıları Rusya’nın olacak

Azerbaycan, Karabağ, Revan, Tebriz ve Gence Osmanlıların olacak.

Önemi ve Sonuçları:

1.Osmanlı-ile Rusya arasındaki ilk ittifak antlaşmasıdır.

2.Böylece Osmanlı ile Rusya, İran’ın kuzey ve batı taraflarını kendi aralarında paylaştılar.

Yeni Safevi Şahı II. Tahmasb, bu anlaşmayı tanımadı. Saldırıya geçen İranlılar, Hemedan ve Tebriz’i aldılar.

İran’ın kazandığı bu başarılar üzerine Osmanlı Devleti İran’a savaş ilân etti. Ancak, III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa, savaşa gitmek istemiyorlardı. Patrona Halil İsyanı ile III.Ahmet baştan alınarak yerine I. Mahmut getirilmesi ile etkisini artıran Osmanlı ordusu İran’ın eline geçen Tebriz ve Hemedan’ı geri aldı.

Şah II.Tahmasb’ın barış teklifi üzerine Iran ile 1732’DE AHMET PASA ANTLAŞMASI imzalandı.

Maddeleri:

1- Osmanlı Kafkasya’yı (Gence, Tiflis ve Dağıstan) alacak,

2- Tebriz, Hemedan ve Kirmanşah İran’a verilecek

Antlaşma İran’da tepkiyle karşılanmış ve Afşarların başında bulunan Nadir Han ayaklanarak II.Tahmasb’ın hükümdarlığına son vermiştir.

Nadir Han’ın isteği ile 1746’da, Kasr-ı Şirin’i esas alan Kerden (II.Kasr-ı Şirin) Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma ile 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşmasının sınırları kabul edilmiştir.

Sonuçları:

Osmanlı doğudan da toprak kazanamayacağını anladı. Bu tarihten itibaren İran ile önemli bir savaş yapılmadı ve günümüze kadar devam eden bir barış dönemi oluştu.

Iran savaşlarının uzaması ve yöneticilerin zevk ve eğlenceye yönelmesi Patrona Halil İsyanı’nın çıkmasına neden oldu.

İran savaşları, Osmanlı – Rus savaşlarının yeniden başlamasına da zemin hazırladı.